4. Rolnictwo

4.1. Uwarunkowania zewnętrzne rozwoju rolnictwa

Warunki przyrodnicze

Spośród czynników środowiska przyrodniczego najistotniejsze znaczenie dla gospodarki rolnej mają gleby, rzeźba terenu, agroklimat i warunki wodne. Powyższe komponenty środowiska przyrodniczego cechują się – w obrębie gminy – względnie małym zróżnicowaniem. W układzie podziału fizjograficznego Polski (wg J. Kondrackiego) obszar gminy Janikowo zaliczony jest do mezoregionu Pojezierza Gnieźnieńskiego. Z kolei w ramach podziału glebowo-rolniczego obejmuje dwie, oddzielone Jeziorem Pakoskim, jednostki: Region Inowrocławski (Kujawski) oraz Region Żnińsko-Mogileński (wg Instytutu Upraw Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach).

W obrębie analizowanego obszaru dominującym typem krajobrazu naturalnego jest wysoczyzna morenowa płaska, co wiąże się z niewielkim zróżnicowaniem hipsometrycznym (deniwelacje 2-3 m). Potwierdza to bonitacja rzeźby terenu gminy Janikowo, gdzie udział obszarów korzystnych i bardzo korzystnych dla rolnictwa wynosi blisko 85 %.

Najważniejszym – dla rolnictwa – elementem oceny hydrograficznej jest układ wód gruntowych. Warunki wodne w dużym stopniu nawiązują do typów krajobrazu naturalnego. Podstawowe różnice występują między obszarami zbudowanymi z utworów gliniastych i piaszczystych. Płytkie zaleganie wód podziemnych (1-2 m) występuje w dolinie Noteci oraz strefach odpływu wód roztopowych (dolina Starej Noteci). Z kolei na wysoczyźnie morenowej pierwszy poziom wodonośny występuje z reguły na głębokości 3-5 m. Przeprowadzona w ramach waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej ocena warunków wodnych w gminie Janikowo pozwoliła zakwalifikować je jako bardzo korzystne. Jednakże analizowana gmina zlokalizowana jest przede wszystkim w obrębie wysoczyzny morenowej. Występowanie w podłożu nieprzepuszczalnych glin lodowcowych wymaga kompleksowej, dostosowanej do wielkości opadów atmosferycznych, regulacji stosunków wodnych. Odnotowano, że lata “mokre”, cechujące się dużą sumą i natężeniem opadów atmosferycznych przekraczającym możliwości infiltracyjne terenu, doprowadzają do podniesienia poziomu wód gruntowych oraz powierzchniowej koncentracji wód deszczowych w obniżeniach bezodpływowych. Z kolei w latach “suchych” zachodzi zjawisko obniżania się poziomu wód gruntowych (niebezpieczeństwo tzw. stepowienia gleb). Ma to szczególne znaczenie ze względu na fakt, że gmina Janikowo położona jest w obrębie środkowej dzielnicy rolniczo-klimatycznej. Cechuje się ona bowiem najniższymi opadami atmosferycznymi w Polsce (poniżej 500 mm), ale stosunkowo długim okresem wegetacyjnym (ok.220 dni).

Gleba należy do najważniejszych, determinujących rolnictwo, elementów środowiska przyrodniczego. Występują tam margliste gliny zwałowe o różnym spiaszczeniu powierzchniowym i stosunkowo małym wymyciu węglanu wapnia. Pod względem typologicznym zaznacza się przewaga gleb brunatnych oraz – zwłaszcza w obrębie kujawskiego regionu glebowo-rolniczego - czarnych ziem. Gleby te zaliczane są do najlepszych, a ich koncentracja w gminie Janikowo sprawia, że zajmuje ona pod względem rolniczej przydatności gleb pierwszą lokatę w województwie kujawsko-pomorskim.

Powyższe zróżnicowanie glebowo-rolnicze potwierdza analiza przestrzenna wskaźnika bonitacji użytków rolnych (por. ryc. 4.1, tab. 4.1). Wskaźnik ten osiąga najniższe wartości w sołectwach położonych w południowo-zachodniej części gminy - Dębowo 1,09 i Kołodziejewo 1,10. Z kolei na pozostałym obszarze wielkość analizowanego wskaźnika przekracza 1,2 - osiągając najwyższe wartości w sołectwach kujawskiego regionu glebowo–rolniczego, tj.; Kołuda Wielka (1,39), Kołuda Mała (1,36) i Ludzisko (1,38). Jednakże w układzie zróżnicowania terytorialnego nie odnotowano sołectwa o wskaźniku bonitacji poniżej 1,00. Wskazuje to na korzystne – dobre lub bardzo dobre warunki glebowe w gminie Janikowo.

Dogodne warunki glebowe potwierdza także ocena kompleksów przydatności rolniczej gleb, według której kompleks pszenny bardzo dobry i dobry obejmuje blisko 58 %, a żytni bardzo dobry i dobry 30 % gruntów ornych. Także ocena przyrodniczo-ekonomiczna gleb (klasy bonitacyjne) wykazała wysokie udziały klas IIIa (49,6 %) i IIIb (27,1 %; por. tab. 4.1).

Istotnym elementem oceny warunków glebowych jest udział gleb o najwyższej wartości bonitacyjnej (klasy I, II, IIIa, IIIb), podlegających bezwzględnej ochronie ustawowej przed zmianą sposobu użytkowania. Miernik ten wynosi przeciętnie dla gminy Janikowo 75,3 % i charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem przestrzennym – od 50-52 % w sołectwach Kołodziejewo i Dębowo do ponad 90 % w sołectwach Kołuda Wielka i Ludzisko (por. ryc. 4.2, tab. 4.1).

Potwierdzeniem korzystnych warunków przyrodniczych rolnictwa w gminie Janikowo jest wysoki wskaźnik jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej – 91,2 pkt. (średnia krajowa 66,6 pkt.). Jednakże przy bardzo korzystnej rzeźbie terenu oraz dobrych glebach i dobrej ich kulturze czynnikiem minimum w produkcji rolniczej jest ilość i rozłożenie opadów atmosferycznych.

Warunki pozaprzyrodnicze

Rolnictwo składające się z historycznie ukształtowanych jednostek (gospodarstw rolnych) zawdzięcza poziom swojego rozwoju społeczno-ekonomicznego wielu różnorodnym czynnikom, spośród których największe znaczenie przypisuje się przeszłości polityczno – gospodarczej, procesom urbanizacji i industrializacji oraz dostępności komunikacyjnej.

Struktura przestrzenna rolnictwa w gminie Janikowo w znacznym stopniu jest uwarunkowana historycznie. Wynika to z jej położenia na obszarze dawnego zaboru pruskiego, gdzie najwcześniej dokonały się procesy dostosowawcze, wynikające z wprowadzenia kapitalistycznego systemu gospodarczego. Proces koncentracji ziemi połączony był z szerokim wprowadzaniem do rolnictwa innowacji technicznych oraz nowych systemów prowadzenia gospodarstw, co przyczyniło się do wzrostu poziomu kultury rolnej.

Oprócz uwarunkowań historycznych na współczesny obraz rolnictwa w gminie istotny wpływ wywarły także procesy urbanizacji i industrializacji. Wynika to przede wszystkim z oddziaływania miasta Janikowa, w obrębie którego zlokalizowano cukrownie (wpływ na strukturę produkcji rolniczej) oraz Janikowskie Zakłady Sodowe (wpływ na strukturę społeczno-ekonomiczną). Ponadto w sferze uwarunkowań pozaprzyrodniczych zaznacza się korzystne położenie komunikacyjne, zwłaszcza w zakresie transportu kolejowego.

Tab. 4.1. Bonitacja użytków rolnych w mieście i gminie Janikowo

kliknij tutaj

4.2. Użytkowanie ziemi

Oddziaływanie czynników przyrodniczych i pozaprzyrodniczych odzwierciedla struktura użytkowania ziemi. W gminie Janikowo szczególnie wyraźnie zaznacza się wpływ korzystnych warunków przyrodniczych. Świadczy o tym bardzo wysoki udział użytków rolnych w ogólnej powierzchni gminy (ok. 80 %), a w ich ramach zdecydowana przewaga gruntów ornych (91 %; por. tab. 4.2, 4.3, 4.4).

Analiza wielkości areału użytków rolnych w latach 1988-1998 nie wykazała spadku tej formy użytkowania ziemi. W układzie zróżnicowania przestrzennego udział procentowy użytków rolnych w ogólnej powierzchni wahał się od 46 % (miasto Janikowo)) do ponad 90 % (sołectwa Dębowo, Ludzisko, Sielec, Wierzejewice; por. ryc. 4.3, tab. 4.3). Dominacja użytków rolnych charakteryzuje zwłaszcza indywidualne gospodarstwa rolne (por. tab. 4.5).

Wpływ uwarunkowań przyrodniczych szczególnie wyraźnie zaznacza się w strukturze rolniczego użytkowania ziemi (por. ryc. 4.5, tab. 4.4, 4.5). Wskazuje na to zróżnicowanie przestrzenne udziału gruntów ornych w ogólnej powierzchni użytków rolnych (łącznie z sadami) – od ok. 86,5 % (soł. Sielec) do ponad 99 % (soł. Dębowo, Kołodziejewo, Wierzejewice i miasto Janikowo).

W strukturze rolniczego użytkowania ziemi zaznacza się relatywnie niski – ze względu na korzystne położenie gminy względem rynków zbytu – udział sadów (42 ha w 1998r.; w latach 1988-1998 tendencja spadkowa). W ujęciu sołectw najwyższy udziału sadów w powierzchni użytków rolnych odnotowano w sołectwie Góry (zaledwie 1,4 %). Analizowana gmina wyróżnia się także niskim udziałem użytków zielonych (średnio 3.0 %).

Analiza struktury pozarolniczego użytkowania ziemi wykazała niewielki (1,5 %) i zmniejszający się w latach 1988-1998 udział lasów (por. tab. 4.2). Jest to, z punktu widzenia działania ekosystemu, zjawisko niekorzystne. Próg 3 % powierzchni lasów przekroczony został jedynie w sołectwach Dębowo (4,0 %), Kołodziejewo (3,4 %) oraz Kołuda Wielka; por. tab. 4.3).

Ocena pozarolniczych form użytkowania ziemi wykazała niewielki udział terenów przekształconych antropogenicznie (średnio 10 % powierzchni ogólnej; por. tab. 4.3). W układzie zróżnicowania terytorialnego analizowany odsetek osiągnął najwyższą wartość w mieście Janikowo (38,3 %), a na obszarach wiejskich próg 10 % przekroczony został jedynie w sołectwie Kołuda Wielka (11,1 %).

Tab. 4.2. Przemiany w strukturze użytkowania ziemi w mieście i gminie Janikowo w latach 1988-1998

Źródło : obliczenia własne na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Bydgoszczy

Tab. 4.3. Struktura użytkowania ziemi - miasto i gmina Janikowo

kliknij tutaj

Tab. 4.4. Struktura rolniczego użytkowania ziemi - miasto i gmina Janikowo

Źródło - obliczenia własne na podstawie rocznego sprawozdania geod - 02, według stanu z dnia 1.01.1998 r, 1.01.2000 r

Tab. 4.5. Struktura użytkowania gruntów w gospodarstwach indywidualnych mieście i gminie Janikowo - 2000 r.

* brak gospodarstw indywidualnych
Źródło : obliczenia własne na podstawie danych urzędu miasta i gminy Janikowo - 2000 r.

4.3. Struktura agrarna

Struktura własnościowa rolnictwa

Analiza porównawcza struktury własnościowej rolnictwa w mieście i gminie Janikowo w latach 1988-1998 wykazała spadek powierzchni gruntów w użytkowaniu gospodarstw rolnych sektora publicznego (głównie PGR – por. tab. 4.6). Ubyło 638 ha użytków rolnych, co przyczyniło się do obniżenia udziału gruntów sektora publicznego w ogólnej powierzchni użytków rolnych z 15,4 % w 1988 r. (1130 ha) do 6,6 % w 1998 r. (492 ha). Z kolei w ramach sektora prywatnego z jednej strony nie odnotowano istotnych zmian powierzchni w grupie gospodarstw indywidualnych i spółdzielczych, a z drugiej pojawiła się nowa, nie występująca w 1988 r., forma własnościowa rolnictwa – spółka prawa handlowego. Przyczyniło się to do wzrostu udziału sektora prywatnego w ogólnej powierzchni użytków rolnych z 81,2 % (1988 r.) do 91,6 % (1998 r.). Wzrost ten przede wszystkim wiąże się z dzierżawą gruntów skarbowych (por. tab. 4.6. - relacja miedzy własnością a użytkowaniem gruntów).

Przemiany agrarne w gminie Janikowo, zachodzące w okresie transformacji ustrojowej, wyróżniają się niewielkim transferem gruntów z byłego sektora uspołecznionego (PGR,RSP) do indywidualnych gospodarstw rolnych.. Spośród dwóch gospodarstw państwowych występujących w 1988 r., jedno z nich (Zakład Doświadczalny Instytutu Zootechniki w Kołudzie Wielkiej) zachowało swój areał i jako gospodarstwo Ministerstwa Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej (własność Państwowych Osób Prawnych) pozostało w ramach sektora publicznego, a drugie (PGR w Głogówcu), zachowując wielkoobszarowy charakter, przekształciło się w spółkę sektora prywatnego. Nie odnotowano także istotnego dopływu gruntów do rolnictwa indywidualnego ze strony gospodarstw spółdzielczych (RSP w Janikowie, RSP w Trlągu), które dostosowały się do warunków gospodarki rynkowej, przez co zachowały swój areał. Taki kierunek przemian agrarnych, zachowujący wielkoobszarowy charakter gospodarstw byłego sektora uspołecznionego, hamuje proces koncentracji ziemi w rolnictwie indywidualnym

Analiza zróżnicowania przestrzennego struktury własnościowej rolnictwa w gminie Janikowo wykazała dominację sektora prywatnego (oprócz soł. Kołuda Wielka), a w jego ramach indywidualnych gospodarstw rolnych (oprócz soł. Głogówiec; por. tab.4.7). Obecnie w gminie Janikowo występują ograniczone możliwości poprawy (modernizacji) struktury agrarnej. Wynika to z niewielkiej powierzchni niezagospodarowanych gruntów w zasobie Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa (zaledwie 5,8 ha).

Tab. 4.6. Przemiany struktury własnościowej rolnictwa w mieście i gminie Janikowo w latach 1988-1998 (użytkownicy gruntów wg granic admin.)

kliknij tutaj

Tab. 4.7. Struktura własnościowa rolnictwa w mieście i gminie Janikowo - 2000 r.

Źródło: obliczenia własne na podstawie danych Urzędu Miasta i Gminy w Janikowie - 2000 r.
(1) Parafie Rzymskokatolickie w Trlągu (39,3 ha), Kołodziejewie (15,9 ha) i Janikowie (4,2 ha)
(2) spółki : Gospodarstwo Rolne w Głogówcu (545,1 ha), Przed. Rol.-Przem. w Rzadkwinie (28,6 ha), Ogród-Góra Ligota (19,5 ha), Gospod. Rybackie Gopło (2,1 ha)
(3) Rolnicze Spółdzielnie Produkcyjne : "Zgoda" w Janikowie (353,6 ha) oraz ''Orzeł" w Trlągu (274,2 ha)
(4) Gospodarstwo Zasobu Skarbu Państwa w Administrowaniu w Lubostroniu (5,8 ha)
(5) Zootechniczny Zakład Doświadczalny w Kołudzie Wielkiej (558,3 ha)

Struktura wielkościowa gospodarstw

Specyficzny, wyróżniający się brakiem dopływu gruntów do gospodarstw rodzinnych, charakter przemian własnościowych w rolnictwie gminy Janikowo, zdeterminował tempo i kierunki przemian w strukturze wielkościowej indywidualnych gospodarstw rolnych (por. tab. 4.8). W latach 1987-1996 odnotowano wzrost przeciętnej wielkości gospodarstwa od 9,7 ha do 11,7 ha. Jednakże przyrost ten wynikał głównie ze zmiany definicji spisowej indywidualnego gospodarstwa rolnego (1987 r. – powyżej 0,5 ha powierzchni ogólnej; 1996 r. – powyżej 1,0 ha użytków rolnych) - nie był efektem procesu koncentracji ziemi. Wskazuje na to przyrost liczby i powierzchni gospodarstw w grupie obszarowej 2-5 ha oraz spadek w przedziale 10-15 ha.

Analiza porównawcza struktury wielkościowej gospodarstw w latach 1992-2000 wykazała, że zachodzące procesy agrarne cechują się dużym zróżnicowaniem przestrzennym. Według danych Urzędu Miasta i Gminy Janikowo w 2000 r. przeciętna wielkość indywidualnego gospodarstwa rolnego wynosiła 10,4 ha. Miernik ten charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem terytorialnym – od 2,0 ha w mieście Janikowo i 7,2 ha w soł. Kołuda Mała do 18,2 ha w soł. Trląg (por. tab.4.9, ryc. 4.6). Porównanie średniej wielkości gospodarstwa w latach 1992 i 2000 wykazało niewielką tendencję spadkową (średnio w gminie –0,1 ha); pozwoliło także ujawnić obszary, gdzie:

- nastąpił wzrost miernika (zachodził proces koncentracji ziemi) - np. soł. Trląg (+1,95 ha), soł. Wierzejewice (+0,79 ha);

- nastąpił spadek miernika (zachodził proces dekoncentracji ziemi) – np. soł. Dębowo (-2,24 ha), soł. Kołuda Mała (-1,39 ha), soł. Góry (-1,21 ha; por. ryc. 4,7).

Analiza porównawcza liczby i powierzchni indywidualnych gospodarstw rolnych w poszczególnych grupach obszarowych w latach 1992-2000 pozwoliła także ujawnić zachodzący proces polaryzacji struktury wielkościowej gospodarstw (por. tab. 4.9). Wzrost liczby i powierzchni gospodarstw charakteryzuje gospodarstwa najmniejsze (do 7 ha) i największe (powyżej 15 ha). Z kolei tendencja spadkowa obejmuje grupę gospodarstw średnich tj. 7-10 ha oraz 10-15 ha. W wyniku powyższego procesu w strukturze wielkościowej gospodarstw umocniły swoją pozycję gospodarstwa powyżej 15 ha. Zajmują one blisko 55 % ogólnej powierzchni indywidualnych gospodarstw rolnych (por. tab.4.9). Odsetek ten cechuje się dużym zróżnicowaniem przestrzennym (por. ryc. 4.8). Najwyższa wartości analizowanego miernika występuje w sołectwie Trląg (88,8 %). Z kolei niski udział gospodarstw powyżej 15 ha w ogólnej powierzchni indywidualnych gospodarstw rolnych (poniżej 50 %) charakteryzuje sołectwa: Kołuda Mała (30,2 %), Góry (41,4 %), Ludzisko (43,2 %). Występuje tam niekorzystna struktura wielkościowa gospodarstw, a relatywnie niska przeciętna wielkość gospodarstwa stanowi główną barierę rozwojową rolnictwa. Na tych obszarach poprawa struktury wielkościowej gospodarstw, ze względu na brak rezerw gruntów państwowych przeznaczonych na upełnorolnienie rolnictwa, zachodziła poprzez zmniejszanie areału gospodarstw średnich i zasilanie ich gruntami największych – powyżej 15 ha (zjawisko to ilustruje ryc. 4.9).

Tab. 4.8. Przemiany struktury wielkościowej indywidualnych gospodarstw rolnych w mieście i gminie Janikowo w latach 1987-1996

L - Liczba bospodarstw
P- powierzchnia ogólna gospodarstw
Źródło : obliczenia własne na podstawie wyników spisów rolnych w latach 1987 i 1996

Tab. 4.9a. Struktura wielkościowa indywidualnych gospodarstw rolnych w mieście i gminie Janikowo - 2000 r.

kliknij tutaj

Tab. 4.9b. Struktura wielkościowa indywidualnych gospodarstw rolnych - 1992 r.

kliknij tutaj

Tab. 4.9c. Zmiany struktury wielkościowej indywidualnych gospodarstw rolnych w latach 1992 – 2000

kliknij tutaj

4.4. Uwarunkowania społeczne

Zasoby siły roboczej

Liczba ludności rolniczej zdefiniowana jako liczba osób w gospodarstwach domowych z użytkownikiem indywidualnego gospodarstwa rolnego wynosiła w 1996 r. 2114 osób. Analizowana kategoria ludności ulega w latach 1988-1996 zmniejszeniu (ubyło 285 os.), co przyczyniło się do spadku jej udziału w ogólnej liczbie ludności w mieście i gminie Janikowo - z 18,5 % w 1988 do 15,3 % w 1996 r. oraz obniżenia gęstości zaludnienia rolniczego (osoby/100 ha u.r.) z 44,1 os. (1988 r.) do 38.5 os. (1996 r.; por. tab. 4.10).

Zagadnienie przestrzennego rozmieszczenia ludności rolniczej w gminie Janikowo przedstawiono na podstawie odsetka ludności zamieszkałej w indywidualnych gospodarstwach rolnych w ogólnej liczbie ludności (por. tab. 4.11, ryc. 4.10). Analiza tego miernika wykazuje silne zróżnicowanie przestrzenne. Z jednej strony odnotowano sołectwa, gdzie ludność rolnicza (chłopska) nie występuje (soł. Kołuda Wielka, Głogówiec) lub jej udział nie przekracza 50 % ludności wiejskiej (soł. Kołuda Mała, Ludzisko, Dobieszewice, Trląg), a z drugiej – gdzie wielkość tego miernika przekracza 60-70 % (soł. Wierzejewice, Sielec, Góry).

Za podstawę oceny zasobów siły roboczej w rolnictwie przyjęto kategorię ludności zawodowo czynnej - zamieszkałej w rodzinach rolniczych, z uwzględnieniem podziału na osoby pracujące w gospodarstwie rolnym jak i poza nim. W celu określenia tempa i kierunków zmian zachodzących w strukturze społeczno-zawodowej przeprowadzono analizę porównawczą wydzielonych grup ludności czynnej zawodowo w latach 1988 – 1996 (por. tab. 4.10). Wykazała ona, że pomimo stabilności ogólnej liczby pracujących (proces nieopuszczania gospodarstw przez potencjalnych migrantów) zachodzą w niej wyraźne zmiany strukturalne. Cechują się one z jednej strony wzrostem udziału ludności pracującej głównie w swoim gospodarstwie rolnym (przybyło 117 osób), a z drugiej spadkiem liczby osób pracujących głównie i wyłącznie poza swoim gospodarstwem. Taki kierunek przemian wskazuje na spadek pozarolniczej aktywności zawodowej - bezpośrednio wiąże się z problemami rynku pracy w okresie transformacji ustrojowej, z powstaniem kategorii ludności rolniczej, która straciła pracę w wyniku ograniczania zatrudnienia lub likwidacji zakładu pracy. Jest to zjawisko niekorzystne, stymulujące przeludnienie agrarne.

Osoby pracujące głównie lub wyłącznie w swoim gospodarstwie rolnym stanowią najważniejszą, z punktu widzenia nakładów pracy w rolnictwie, grupę ludności. Nakłady te wyrażono liczbą osób pracujących głównie w gospodarstwach rolnych w przeliczeniu na 100 ha użytków rolnych (por. tab. 4.11, ryc. 4.11). Miernik ten cechuje się dużym zróżnicowaniem przestrzennym, wykazującym silny związek ze strukturą wielkościową gospodarstw. Z jednej strony odnotowano występowanie sołectw o bardzo wysokich nakładach siły roboczej (powyżej 20 os./100 ha u.r. – Kołuda Mała, Dobieszewice), a z drugiej – gdzie analizowany miernik osiągnął już standardy Unii Europejskiej – poniżej 10 os./100 ha u.r. (soł. Trląg oraz wielkoobszarowe gospodarstwa rolne w Głogówcu, Trlągu i Janikowie).

Nadwyżka osób pracujących w rolnictwie indywidualnym stanowi główną barierę rozwoju w gminie Janikowo. Osiągnięcie standardów zachodnioeuropejskich (gęstość zatrudnienia rolniczego poniżej 10 os. na 100 ha u.r.) wiąże się z migracją zawodową z rolnictwa do działów nierolniczych 300-350 osób obecnie pracujących głównie lub wyłącznie w indywidualnych gospodarstwach rolnych.

Tab. 4.10. Stan i aktywność ekonomiczna ludności zamieszkałej w gospodarstwach domowych z użytkownikiem indywidualnego gospodarstwa rolnego w mieście i gminie Janikowo w latach 1988 i 1996

Źródło : obliczenia własne na podstawie danych Narodowego Spisu Powszechnego w 1988 r. oraz Powszechnego Spisu Rolnego w 1996 r.

Tab. 4.11. Ludność rolnicza i jej aktywność ekonomiczna oraz ciągniki w indywidualnych gospodarstwach rolnych

* - brak gospodarstw indywidualnych
Źródło: Opracowano na podstawie danych spisowych udostępnionych przez Urząd Miasta i Gminy w Janikowie

Kwalifikacje ludności rolniczej

Analiza jakości zasobów ludzkich w rolnictwie obejmuje strukturę demograficzną oraz kwalifikacje ludności rolniczej – zespół cech wrodzonych i nabytych wywierających wpływ na działalność produkcyjną.

Ocena struktury wieku i płci ludności rolniczej (łącznie z działkami rolnymi) nie wykazała istotnych barier demograficznych w rozwoju rolnictwa - ludność w wieku do 20 lat obejmuje 31,2 %, w wieku powyżej 60 lat 17,5 % ludności rolniczej, a w grupie użytkowników gospodarstw (działek) rolnych najwyższe udziały występują w przedziałach wiekowych 40-49 lat (27,8 %) oraz 30-39 lat (22,2 %; por. tab. 4.12, 4.13). Korzystne uwarunkowania demograficzne rozwoju rolnictwa wiążą się także ze strukturą płci ludności rolniczej. Relatywnie niski wskaźnik feminizacji (liczba kobiet na 100 mężczyzn) odnotowano jedynie w przedziale wiekowym 30-39 lat (84,3).

Porównanie danych demograficznych z lat 1988-1996 pozwala stwierdzić, że w okresie transformacji ustrojowej, w wyniku problemów na pozarolniczym rynku pracy, nastąpiło zahamowanie odpływu migracyjnego z rolnictwa, co z jednej strony przyczyniło się do wzrostu liczby osób pracujących głównie w gospodarstwach rolnych (zjawisko negatywne), a z drugiej do poprawy struktury demograficznej ludności rolniczej – wzrostu liczby osób młodych oraz obniżenia tempa defeminizacji (zjawiska pozytywne).

W grupie czynników jakości zasobów pracy w rolnictwie niskie oceny wiążą się przede wszystkim z wykształceniem ludności rolniczej – zarówno użytkowników gospodarstw, jak i pozostałych członków rodzin rolniczych (por. tab. 4.14).

W obrębie indywidualnych gospodarstw rolnych najliczniejszą grupę stanowią osoby z wykształceniem podstawowym i bez wykształcenia (44,3 %) oraz zasadniczym zawodowym (31,3 %). Próg wykształcenia średniego (wykształcenie średnie, policealne i wyższe) przekroczony został jedynie przez 24,4 % ludności w wieku 15 lat i więcej.

Analizę wykształcenia ludności rolniczej przeprowadzono z punktu widzenia rozwoju produkcji rolniczej (wykształcenie użytkowników-kierowników gospodarstw rolnych) oraz możliwości pozarolniczej aktywności zawodowej (wykształcenie pozostałych, oprócz użytkowników, członków rodzin rolniczych). Wykazano, że barierą rozwoju rolnictwa oraz jego dostosowania się do warunków gospodarki rynkowej jest niski poziom wykształcenia użytkowników gospodarstw rolnych (wykształcenie podstawowe i bez wykształcenia – 46,5%).Ponadto zjawiskiem niekorzystnym jest odnotowana wyraźna przewaga gospodarstw prowadzonych przez osoby z wykształceniem nierolniczym (302 gosp.; wykształcenie rolnicze 170 gosp.). Przeprowadzona analiza wykazała także ograniczone – ze względu na niskie kwalifikacje ludności zamieszkałej w obrębie gospodarstw rolnych – możliwości rozwoju pozarolniczych form zatrudnienia (46,5 % ludności o wykształceniu podstawowym i bez wykształcenia).

Tab. 4.12. Ludność zamieszkała w gospodarstwach domowych z użytkownikiem gospodarstwa rolnego (działki rolnej) według wieku i płci - 1996 r.

Źródło: opracowano na podstawie wyników spisu rolnego 1996 r. - Ludność związana z rolnictwem i jej aktywność ekonomiczna w województwie bydgoskim, Urząd Statystyczny w Bydgoszczy, 1997 r.

Tab. 4.13. Użytkownicy gospodarstw rolnych (działek rolnych) według wieku i płci

Źródło: opracowano na podstawie wyników spisu rolnego 1996 r. - Ludność związana z rolnictwem i jej aktywność ekonomiczna w województwie bydgoskim, Urząd Statystyczny w Bydgoszczy, 1997 r.

Tab. 4.14. Ludność rolnicza w wieku 15 lat i więcej w mieście i gminie Janikowo według poziomu wykształcenia - 1996 r.

Źródło: obliczenia własne na podstawie wyników powszechnego spisu rolnego - 1996 r.

4.5. Wyposażenie techniczne rolnictwa

Tempo i kierunki zmian w technicznym wyposażeniu rolnictwa w mieście i gminie Janikowo określono na podstawie analizy porównawczej wybranych elementów motoryzacji i maszynizacji rolnictwa w latach 1987-1996. W analizowanym okresie, pomimo występowania bariery ekonomicznej związanej ze spadkiem opłacalności produkcji rolniczej, odnotowano ogólną tendencję do poprawy wyposażenia technicznego rolnictwa (por. tab. 4.15). Próg 100% wzrostu liczby maszyn przekroczony został przez opryskiwacze ciągnikowe, sadzarki do ziemniaków, kombajny buraczane i ziemniaczane oraz samochody ciężarowe i dostawcze.

Najczęściej stosowanym miernikiem mechanizacji rolnictwa jest liczba ciągników przypadająca na jednostkę powierzchni użytków rolnych. W 1996 r. rolnictwo indywidualne gminy Janikowo dysponowało 562 ciągnikami, co w przeliczeniu na 100 ha użytków rolnych dało wskaźnik 10.5 sztuki (por. tab. 4.11). W układzie przestrzennym gminy liczba ciągników na 100 ha u.r. jest zróżnicowana – od poniżej 8 szt. (soł. Trląg, Sielec.) do powyżej 12 szt. (soł. Broniewice, Góry, Dobieszewice, Kołuda Mała; por. ryc. 4.12). Poza rolnictwem indywidualnym niski poziom analizowanego miernika charakteryzuje wszystkie wielkoobszarowe gospodarstwa rolne.

Wysokie standardy techniczne rolnictwa w gminie Janikowo potwierdzają także wyniki spisu rolniczego w zakresie infrastruktury technicznej w gospodarstwach rolnych (1996 r.). Wskazuje na to wysoki udział indywidualnych gospodarstw rolnych w zakresie wyposażenia w sieć elektryczną 380 V, zaopatrzenia w gaz ziemny - z butli, dostępu do telefonu oraz zaopatrzenia w wodę z wodociągu sieciowego.

Tab. 4.15. Tempo i kierunki mechanizacji rolnictwa indywidualnego w mieście i gminie Janikowo w latach 1987-1996

Źródło : obliczenia własne na podstawie wynków spisów rolnych w latach 1987 i 1996

4.6. Poziom i struktura produkcji rolniczej

Struktura produkcji roślinnej i plony głównych ziemiopłodów

Grunty orne, stanowiące rolniczą przestrzeń produkcyjną gminy, obsiewane są różnymi gatunkami roślin uprawnych. Analiza porównawcza struktury zasiewów w gminie Janikowo w latach 1989 - 1996 wykazała, że wprowadzenie gospodarki rynkowej uruchomiło procesy dostosowawcze (zmiany) w strukturze produkcji roślinnej (por. tab. 4.16). W analizowanym okresie odnotowano wyraźny wzrost powierzchni upraw zbożowych – przybyło 35 %. Pozostałe grupy upraw z reguły cechują się tendencją spadkową.

W wyniku powyższych zmian strukturalnych w 1996 r. dominującym gatunkiem upraw polowych były zboża. Ich areał zajmował 3760 ha, co stanowiło 71,8 % ogólnej powierzchni zasiewów w gminie. W ramach tej grupy roślin czołową pozycję zajmuje uprawa pszenicy i jęczmienia, których udział w ogólnej powierzchni zbóż wynosi blisko 80 % (56,8 % ogólnej powierzchni zasiewów). Zróżnicowanie przestrzenne uprawy zbóż nawiązuje do uwarunkowań przyrodniczych oraz kierunków produkcji rolniczej. Potwierdzają to relatywnie niskie udziały w powierzchni zasiewów w sołectwach Góry i Kołuda Mała (poniżej 65 %) oraz bardzo wysokie – ponad 75 % - w sołectwach Sielec, Kołodziejewo, Wierzejewice (por. tab. 4.17, ryc. 4.13).

Drugą lokatę pod względem wielkości areału upraw zajmują rośliny przemysłowe – buraki cukrowe i rzepak (15,3 % - por. tab. 4.16). W układzie zróżnicowania przestrzennego największa koncentracja uprawy buraków cukrowych występuje w sołectwach Góry (17,6 %) i Kołuda Mała 17,4 %;,8 % - por. tab. 4.17, ryc. 4.14). Z kolei wysoki udział rzepaku w ogólnej powierzchni zasiewów charakteryzował głównie sołectwo Trląg (7,2 %; por. ryc. 4.15).

Pozostałe uprawy cechują się znacznie niższymi udziałami. Próg 5 % powierzchni zasiewów przekracza jedynie uprawa ziemniaków (6,1 %). W obrębie analizowanego obszaru koncentruje się ona głównie w mieście Janikowo (11,7 %) oraz w pobliskich sołectwach Sielec (9,7 %) i Ludzisko (8,6%; por. tab. 4.17, ryc. 4.16).

Przeprowadzona analiza wykazała wysoki stopień dostosowania struktury produkcji roślinnej do dobrych warunków przyrodniczych. Potwierdzają to także wysokie plony głównych ziemiopłodów w 1996 r. oraz ich wzrost w porównaniu z 1998 r. (z 1 ha w dt) – np. zboża – 41,2 (1988 r.- 36,2), buraki cukrowe – 400 (1988 r.- 370), rzepak – 25 (1988 r. – 21,8).

W strukturze zasiewów słabo zaznacza się oddziaływanie uwarunkowań pozaprzyrodniczych, związanych z dobrym położeniem gminy względem miejskich rynków zbytu. Potwierdza to relatywnie niski i zmniejszający się w latach 1989-1996 udział warzyw w ogólnej powierzchni upraw (0,2 % w 1996 r.).

Tab. 4.16. Struktura zasiewów w gospodarstwach indywidualnych w mieście i gminie Janikowo w latach 1989-1996

Źródło : obliczenia własne na podstawie wyników spisów rolnych w latach 1989 i 1996

Tab. 4.17. Struktura zasiewów w indywidualnych gospodarstwach rolnych - 1996 r.

kliknij tutaj

Zwierzęta inwentarskie

Analiza hodowli zwierząt inwentarskich w mieście i gminie Janikowo w latach 1987 –1996 wykazała spadek pogłowia bydła, owiec i koni oraz wzrost trzody chlewnej (por. tab. 6.18). Powyższe zmiany wywołane są głównie czynnikami ekonomicznymi (opłacalność chowu).

Analizą zróżnicowania przestrzennego objęto dwa główne kierunki hodowlane w gminie Janikowo - bydło i trzodę chlewną. Wskaźnik obsady bydła (szt./100 ha u.r.) wynosił średnio w gminie 46 szt., a w układzie sołectw wahał się od poniżej 30 szt. (Kołodziejewo, Sielec, miasto Janikowo) do ponad 70 szt. (Góry, Kołuda Mała - por. ryc. 4.17, tab. 4.19). W strukturze stada przeciętny udział krów wynosi 38,8 %, a kierunek mleczny najwyraźniej zaznacza się w sołectwie Kołuda Mała (52,4 % krów). Z kolei przeciętny wskaźnik obsady trzody chlewnej wynosił 166 szt. na 100 ha u.r. Najwyższe jego wartości (ponad 200 szt.) odnotowano w sołectwach Broniewice, Dobieszewice, Kołodziejewo; por. tab. 4.19, ryc. 4.18)

W celu prawidłowego odczytania pogłowia zwierząt inwentarskich sztuki fizyczne (faktyczny stan pogłowia zwierząt w grupach gatunkowych) sprowadzono do jednostek porównywalnych, tj. dużych sztuk przeliczeniowych (jedna sztuka przeliczeniowa = 500 kg wagi żywej). Przeciętnie w gminie Janikowo na 100 ha użytków rolnych przypada 62,1 szt. dużych. Miernik ten cechuje się dużym zróżnicowaniem przestrzennym – od poniżej 50 szt. (dominacja produkcji roślinnej – soł. Sielec i miasto Janikowo) do powyżej 70 szt. (dominacja produkcji zwierzęcej – soł. Dobieszewice, Kołuda Mała, Góry, por. tab. 4.19, ryc. 4.19).

Analiza hodowli zwierząt inwentarskich wykazała także istotę różnice (nie odnotowane w przypadku produkcji roślinnej) między gospodarstwami indywidualnymi a pozostałymi, wielkoobszarowymi gospodarstwami. Cechują się one brakiem hodowli (gospodarstwa spółdzielcze) lub jej specjalizacją (gospodarstwo w Głogówcu - chów bydła, gospodarstwo Instytutu Zootechniki w Kołudzie Wielkiej - chów owiec i gęsi).

Tab. 4.18. Hodowla w gospodarstwach indywidualnych w mieście i gminie Janikowo w latach 1987 -1996

Źródło : obliczenia własne na podstawie wynków spisów rolnych w latach 1987 i 1996

Tab. 4.19. Hodowla zwierząt inwentarskich - indywidualne gospodarstwa rolne - miasto i gmina Janikowo - 1996 r.

Wskaźniki przeliczeniowe: bydło x 0,8; trzoda chlewna x 0,15; owce x 0,08.
Źródło: obliczenia własne na podstawie wyników spisu rolnego - 1996 r.

4.7. Problem rozwoju rolnictwa - wyniki badań ankietowych

W ramach prac nad strategią rozwoju gminy przeprowadzono także badania ankietowe (10-15 lipiec 2000 r.). Objęto nimi 126 gospodarstw rolnych (próba losowa), położonych we wszystkich sołectwach gminy Janikowo. Badania te przeprowadzono w obrębie indywidualnych gospodarstw rolnych różnych grup wielkościowych, tj.: małych – do 5 ha (27 gosp.), średnich – 5-10 ha (27 gosp.), dużych – 10-15 ha (29 gosp.) oraz bardzo dużych – powyżej 15 ha (43 gosp.). Zakres ankiety dotyczył sześciu zagadnień, tj.:

1. Opinia na temat miejsca zamieszkania (miejscowości)

Spośród ankietowanych użytkowników-kierowników gospodarstw rolnych aż 88 % (111 osób) było zadowolonych z tego, że mieszka w gminie Janikowo – w danej miejscowości. Potwierdza to także niski odsetek osób, które deklarują zamiar zmiany miejsca zamieszkania (19% - 24 osoby). W grupie tej przeważa kierunek planowanej migracji do Janikowa (12 osób) oraz innej wsi (8 osób). Powyższa ocena preferencji migracyjnych wskazuje, że przemiany strukturalne w rolnictwie gminy Janikowo nie będą związane z migracją stałą, a spadek liczby pracujących w gospodarstwach rolnych osiągnąć można głównie poprzez migrację zawodową (pozarolnicza aktywność zawodowa w warunkach braku zmiany miejsca zamieszkania).

Niewielki udział osób mających zamiar zmienić miejsce zamieszkania poza obręb gminy Janikowo (3%) nie jest wynikiem wysokiej oceny warunków pracy i życia respondentów – tylko w 16 % określono je jako dobre (średnie – 59 %, złe - 25 %). W celu poprawy warunków życia postuluje się przede wszystkim budowę gazociągu (41 %) oraz usprawnienie systemu komunikacji (31 % ankietowanych). Ocenie poddano także działalność samorządu lokalnego w zakresie poprawy warunków życia, tj.:

Powyższa ocena samorządu lokalnego cechuje się dużym zróżnicowaniem przestrzennym – od zdecydowanej przewagi ocen dobrych (głównie soł. Broniewice – 70 %, soł. Kołuda Mała – 70 %, miasto Janikowo – 57 %) do wysokiego udziału ocen niedostatecznych (głównie soł. Trląg – 44 %, soł. Dębina – 50 %, Góry – 60 %).

2. Społeczne uwarunkowania rozwoju rolnictwa

W ankietowanych 126 gospodarstwach domowych z użytkownikiem gospodarstwa rolnego mieszkało 550 osób (przeciętna liczebność rodzin rolniczych – 4,4 os./gosp.). Analizowana subpopulacja cechowała się korzystną strukturą wieku. Odnotowano wysoki udział osób młodych – do 15 lat (20,1 %), a zwłaszcza w wieku 15-30 lat (29,5 %) – w porównaniu do przedziałów wiekowych 30-45 lat (18,7 %), 45-60 lat (17,6 %) oraz powyżej 60 lat (14,1 %). Powyższa struktura wieku wskazuje na przewagę liczebną roczników wchodzących w wiek produkcyjny nad rocznikami przekraczającymi próg wieku produkcyjnego. W tych warunkach brak dodatkowych pozarolniczych stanowisk pracy przyczyni się do wzrostu stopy bezrobocia.

Analizą objęto także strukturę płci ludności rolniczej. Przeciętny wskaźnik feminizacji (liczba kobiet w przeliczeniu na 100 mężczyzn) wynosił 107. Jego wartość w układzie poszczególnych grup wiekowych osiąga najwyższy poziom w przedziale osób powyżej 60 lat (152) oraz w grupie wiekowej 15-30 lat (121). Specyficzną cechą demograficzną jest przewaga kobiet w grupie ludności młodej. Wskazuje to na zahamowanie procesu defeminizacji ludności rolniczej oraz ukierunkowuje potrzeby lokalnego rynku pracy (deficyt stanowisk pracy dla młodych kobiet).

W grupie czynników społecznych ankietowanie dotyczyło także poziomu wykształcenia ludności rolniczej. W ramach ludności powyżej 15 lat odnotowano następującą strukturę wykształcenia :

W porównaniu do danych spisowych z 1996 r. odnotowano poprawę poziomu wykształcenia. Jest to zjawisko pozytywne, stymulujące reorientację zawodową ludności rolniczej.

3. Struktura agrarna i prace urządzeniowo-rolne

Badania ankietowe potwierdziły niską mobilność struktury agrarnej w gminie Janikowo. Spośród analizowanych gospodarstw 60 % (75 gosp.) nie zmieniło w latach 90 – tych swej powierzchni ogólnej. Wzrost powierzchni stwierdzono w przypadku 37 gospodarstw (29 % ogółu). W grupie tej przybyło 330 ha, w tym zakup gruntów stanowił 170 ha, a dzierżawa 150 ha. W obrębie jednostek powiększających swój obszar zaznacza wyraźna przewaga dzierżaw lub zakupów sąsiedzkich (32 gosp. – 86 %), w porównaniu do gospodarstw przejmujących grunty państwowe (5 gosp. – 14 %). Odnotowano także 14 gospodarstw, które w latach 90 – tych zmniejszyły swój areał (11 % ogółu).

W warunkach niewielkiego dopływu gruntów państwowych do rolnictwa indywidualnego głównym czynnikiem poprawy struktury wielkościowej indywidualnych gospodarstw rolnych jest spadek liczby (“wypadanie”) gospodarstw. Możliwość tego kierunku przemian agrarnych wskazuje wysoki udział ankietowanych gospodarstw deklarujących brak następcy (25 % - 32 gosp.). Zjawisko to występuje zarówno w ramach gospodarstw mniejszych obszarowo (do 10 ha – 33 % bez następcy), jak i o większym areale (ponad 10 ha – 19 % gospodarstw bez następcy). Ankietowane gospodarstwa cechują się także dużym popytem na grunty rolnicze. Zamiar powiększenia gospodarstwa rolnego deklaruje aż 53 gospodarstwa (42 % ogółu), a optymalna – zdaniem użytkowników gospodarstw – wielkość indywidualnego gospodarstwa rolnego wynosi 30-40 ha – jest ponad. trzykrotnie wyższa od przeciętnego areału gospodarstwa indywidualnego w gminie Janikowo.

Oprócz wielkości gospodarstwa jego możliwości produkcyjne determinuje stan prac urządzenioworolnych. Według ankietowanych gospodarstw istnieje potrzeba wykonania następujących prac:

Wysoki udział melioracji wskazuje, że w opinii rolników głównym czynnikiem ograniczającym rozwój produkcyjny rolnictwa jest niewydolny, nie dostosowany do niskich sum opadów atmosferycznych, system regulacji stosunków wodnych w glebie.

4. Warunki mieszkaniowe i wyposażenie techniczne gospodarstw

Ankietowane gospodarstwa rolne cechują się dobrymi warunkami mieszkaniowymi. W strukturze wieku budynków mieszkalnych najwyższe udziały stanowią budynki wybudowane w latach 1960-1975 (40 %) oraz 1975-1990 (25 %). Mniejsze udziały przypadły budynkom starszym – zbudowanym przed 1945 r. (24 %) oraz w latach 1945-1960 (15 %). Najniższym – 1 % - udziałem charakteryzują się budynki najnowsze (wybudowane po 1990 r.). Potwierdza to występowanie bariery ekonomicznej (finansowej) w rolnictwie w okresie transformacji ustrojowej. Odnotowano także wysoki standard wyposażenia technicznego mieszkań rolniczych. Ponad 90 % ankietowanych gospodarstw posiadało wodociąg, łazienkę, WC, telefon i gaz ziemny (z butli). Wysoki poziom stwierdzono także w zakresie wyposażenia w : samochód osobowy (80 %), pralkę autom. (65 %) oraz antenę satelitarną (37 %).

Badania ankietowane potwierdziły także wysoki poziom mechanizacji gospodarstw rolnych w gminie Janikowo. W ramach analizowanych 126 gospodarstw odnotowano 173 ciągniki oraz 50 kombajnów (w tym : 28 zbożowych, 19 buraczanych i 3 ziemniaczane). Jednakże wyróżniają się one niekorzystną strukturą wieku, zwłaszcza niewielkimi udziałami najmłodszej grupy wiekowej – wyprodukowano po 1990 r. (ciągniki – 6%; kombajny – 8 %). Ilustruje to poniższe zestawienie.

Niedobór maszyn rolniczych uzupełniany jest poprzez usługi produkcyjne. Spośród ankietowanych jednostek korzysta z nich 91 gospodarstw (72 %) – w tym przede wszystkim kombajny (77 gosp.) i prasy (35 gosp.).

Ankietowanie pozwoliło także na określenie zużycia nawozów mineralnych. Wynosiło ono przeciętnie ok. 110 kg NPK w przeliczeniu na 1 ha użytków rolnych. Wielkość dawki nawozowej była dwukrotnie niższa od deklarowanej (pożądanej) przez rolników, gdyby nie trudna sytuacja finansowa gospodarstw. Występowanie bariery ekonomicznej w gospodarstwach rolnych potwierdza także niewielka liczba budynków inwentarskich wybudowanych po 1990 r., w tym: obór (1 obiekt), chlewni (1 obiekt) oraz kurników (2 obiekty).

5. Poziom i struktura produkcji rolniczej

Wyniki badań ankietowych nie wykazały istotnych zmian w zakresie poziomu i struktury produkcji rolniczej w porównaniu do danych powszechnego spisu rolnego w 1996 r.

Potwierdza to analiza struktury zasiewów gospodarstw-respondentów (ogółem 1614 ha), tj. :

W strukturze zasiewów zachowana została dominacja zbóż (75 % - w tym głównie pszenica i jęczmień) oraz wysoki udział buraków cukrowych (13 %). O wysokim poziomie agrotechnicznym rolnictwa świadczą także przeciętne plony zbóż (35-40 q/ha) oraz buraków cukrowych (ok. 400 q/ha).

Stabilizacja struktury produkcji rolniczej objęła także kierunki hodowlane. Wskazują na to – zbliżone do stanu w 1996 r. - przeciętne wskaźniki obsady zwierząt inwentarskich (w obrębie ankietowanych gospodarstw - bydło 51 szt./100 ha u.r.; trzoda chlewna 154 szt./100 ha u.r.).

Grupa ankietowanych gospodarstw z reguły reprezentuje model tradycyjnego – wielokierunkowego rolnictwa. Ze względu na niestabilną sytuację na rynku płodów rolnych, zamiar specjalizacji gospodarstwa w przyszłości deklarowało zaledwie 32 %

gospodarstw.(głównie chów bydła mlecznego i trzody chlewnej).

6. Integracja z Unią Europejską

Problemy ekonomiczne i społeczne w okresie transformacji ustrojowej przyczyniły się do niskiej akceptacji procesu integracji z Unią Europejską. Potwierdzają to wyniki badań ankietowych, gdzie za przystąpieniem Polski do UE jest tylko 21 % użytkowników gospodarstw rolnych – por. rycina poniżej:

Czy jest Pan (i) za przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej ?

Niewielkie poparcie dla procesu integracji z UE jest przede wszystkim wynikiem niekorzystnej sytuacji ekonomicznej gospodarstw rolnych, braku doinwestowania i działań dostosowawczych, co – zdaniem respondentów – utrudnia konkurowanie z rolnictwem zachodnioeuropejskim w warunkach wspólnego rynku.

Jedynie niewielka część ankietowanych gospodarstw akceptuje przystąpienie do UE (26 gosp.). Wiąże to głównie z dostępem do nowoczesnych technologii, dotacji oraz kredytów preferencyjnych. W grupie tej relatywnie wyższy udział użytkowników popierających integrację z UE odnotowano w ramach:

0. większych obszarowo gospodarstw rolnych (17 gosp. powyżej 10 ha),

1. młodszych grupach wiekowych (20 gosp. użytkowanych przez osoby w wieku do 45 lat),

2. osób lepiej wykształconych ( tylko 4 osoby z wykształceniem podstawowym).

4. 8. Uwagi końcowe

Analiza relacji pomiędzy czynnikami produkcji rolniczej tj.: ziemią (zasoby gruntów i struktura agrarna), pracą (zasoby siły roboczej i jej kwalifikacje) i kapitałem (wyposażenie techniczne), wykazała szereg korzystnych i niekorzystnych zmian zachodzących w rolnictwie gminy Janikowo w okresie transformacji ustrojowej.

W grupie cech niekorzystnych wymienić można:

W grupie cech korzystnych wymienić można:

Powyższa analiza wykazała, że zasadniczym celem strategii rozwoju rolnictwa w gminie Janikowo powinno być dokonanie w nim proefektywnościowych zmian strukturalnych. Zmiany te powinny zmierzać przede wszystkim w kierunku zagospodarowania nadwyżek siły roboczej w rolnictwie indywidualnym. Ewentualny spadek zatrudnienia w rolnictwie przyczyni się z jednej strony do zwiększenia wydajności pracy (podstawa wzrostu dochodów ludności rolniczej), a z drugiej uruchomi proces zmniejszania się liczby gospodarstw rolnych, co wpłynie pozytywnie na koncentrację ziemi w grupie gospodarstw indywidualnych.

Ze względu na problemy na pozarolniczym rynku pracy (wysokie bezrobocie jawne i ukryte, tendencja wzrostu liczebności roczników wchodzących w wiek produkcyjny), istnieje - w gospodarstwach rolnych - potrzeba prowadzenia, obok produkcji rolniczej, działalności pozarolniczej, która umożliwi wzrost dochodów bez konieczności podjęcia pracy poza gospodarstwem. Duże możliwości wzrostu dochodów stwarza przygotowanie produktów rolnych do sprzedaży półhurtowej czy detalicznej (sortowanie, paczkowanie itp.). Rosnącą pozycję w strukturze dochodów gospodarstw powinno zajmować także przetwórstwo produktów rolnych oparte na własnej bazie surowcowej lub na surowcach kupowanych w sąsiedztwie. W przypadku części gospodarstw źródłem dochodów pozarolniczych może być świadczenie usług agroturystycznych.

W ramach działalności rolniczej ujawniła się potrzeba zdynamizowania rozwoju alternatywnych (nietradycyjnych) kierunków produkcji rolnej, zwłaszcza w zakresie produkcji warzywniczo-sadowniczej oraz produkcji surowców do wytwarzania artykułów nieżywnościowych (np. rośliny lecznicze).

Sposobem złagodzenia skutków ekonomicznych rozdrobnionej struktury obszarowej gospodarstw może być także ich integracja pozioma, m. in. przez tworzenie zespołów producentów. Zespoły te umożliwiają przekroczenie minimalnego progu podaży (np. zblokowana uprawa warzyw gruntowych) i lepsze jej przygotowanie do wymagań rynku.

Z powyższej analizy wynika, że warunkiem umocnienia funkcji rolniczej w gminie Janikowo jest tworzenie i rozwój wielofunkcyjnych gospodarstw rodzinnych. Jednakże wymaga to wzrostu przedsiębiorczości wśród rolników, zwłaszcza z gospodarstw słabszych ekonomicznie. Realizacja tego kierunku zmian wiąże się, oprócz unowocześnienia infrastruktury technicznej i społecznej, z radykalną poprawą poziomu wykształcenia ludności rolniczej.

rejestr zmian tej informacji »