2. Charakterystyka położenia geograficzno-ekonomicznego gminy Janikowo

Szczególne miejsce w badaniu każdego regionu - gminy winna zająć analiza uwzględniająca jego położenie ekonomiczno-geograficzne. Bowiem ze względu na zawartą w nim całą gamę komponentów ściśle ze sobą powiązanych może ono być podstawą dla określenia potencjału rozwojowego danego obszaru.
Z położeniem wiąże się powstanie i rozwój na danym obszarze , w danej wsi, takich lub innych funkcji. Funkcje każdego obszaru, każdej gminy należy zatem wiązać m.in. z cechami i osobliwością położenia geograficznego i ekonomicznego jak i z charakterem jego powiązań zewnętrznych.
Specyfika i osobliwość położenia ekonomiczno-geograficznego polega na tym, że określa ono potencjalne możliwości i warunki rozwoju każdej gminy. Położenie ekonomiczno-geograficzne danej gminy stanowi zatem jego potencjał, natomiast geograficzny podział pracy jest realizacją tego potencjału.
Położenie ekonomiczno-geograficzne jest ważnym elementem wpływającym na kondycję tej lub innej gminy. A więc położenia gminy nie można ograniczać do czystego faktu jej lokalizacji i odpowiedzi na pytanie, gdzie znajduje się ta lub inna gmina i jakie zajmuje ona miejsce na powierzchni Ziemi. Zasadnicza sprawa tkwi w tym , że dany obiekt geograficzny - gmina) położona jest właśnie w tym a nie w innym miejscu i że znajduje się ona z innymi obiektami, ze swoim otoczeniem w określonych zależnościach. A więc ważne jest nie tyle " gdzie" znajduje się dana gmina, lecz jak jest ona położona odnośnie tego wszystkiego, co leży poza jej granicami. Inaczej mówiąc samo "gdzie" można głęboko poczuć tylko za pośrednictwem licznych "jak", to znaczy wielokrotnych związków przestrzennych.

Rys. Położenie geograficzne gminy Janikowo

Niezwykle istotnym w badaniu położenia ekonomiczno-geograficznego jest wykrycie jego cech “regionalnych” lub “powszechnych” oraz co jest bardzo trudne, wypracowanie metod jego ilościowej oceny.
Przy okazji warto nadmienić, że wartość położenia ekonomiczno-geograficznego może się zmieniać i dezaktualizować z czasem. dezaktualizacja polega na tym, że niektóre czynniki położenia, które były ważne i znaczące dla rozwoju gminy w jednym okresie (epoce), nie koniecznie są ważne i aktualne w innym późniejszym. Ich miejsce zajmują inne elementy położenia ekonomiczno-geograficznego. Niekiedy ze zmianą znaczenia położenia danej jednostki osadniczej, terytorialnej, administracyjnej, część z nich zaczyna podupadać i ma zahamowany dalszy rozwój. A więc oceniając położenie gminy należy ten historyczny (dynamiczny) wzgląd mieć również na uwadze.
Rozwój gminy i miasta Janikowo uwarunkowany jest wieloma czynnikami. Jednym z nich jest położenie geograficzne.
Wyraża ono związki Gminy z zajmowaną przez nią przestrzenią. Analizuje się je w ujęciu makrogeograficznym (ogólnogeograficznym- rys. 1) i mikrogeograficznym (topograficznym). Położenie ogólnogeograficzne ujmuje relacje Gminy z otaczającymi ją dużymi obszarami. Składa się na nie położenie Gminy w stosunku do: 1. regionów geograficznych (fizycznych i społeczno-ekonomicznych), 2. Położenie w sieci osadniczej i w odniesieniu do innych gmin, 3. szlaków i węzłów komunikacyjnych, 4. swojego bliższego i dalszego zaplecza.
Natomiast położenie topograficzne ujmuje relacje pomiędzy lokalnymi warunkami środowiska geograficznego (rzeźba terenu, sieć rzeczna, klimat, szata roślinna, gleby itp.) a urządzeniami trwałymi poszczególnych wsi wchodzących w skład gminy.
Licząca 13 891 osób (stan 20.07.2000r.) gmina Janikowo położona jest na terenie o urozmaiconej rzeźbie młodoglacjalnej. Krajobraz morfologiczny jest dość zróżnicowany, składają się na niego głównie formy polodowcowe, fluwialne i eoliczne. Rzeźba terenu jest urozmaicona, zaznacza się wyraźna różnica pomiędzy częścią północną gminy i częścią południową.
Miasto i gmina Janikowo leży na zachodnim krańcu Wysoczyzny Kujawskiej, w ramach której (ze względu na jej niejednorodność krajobrazową) można wyróżnić płaską część północną, określaną jako Równina Inowrocławska, oraz bardziej urozmaiconą pod względem krajobrazowym część południową, określaną jako Pojezierze Kujawskie (Kondracki, 1978). Wysoczyzna Kujawska stanowi najdalej na wschód wysunięty fragment Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej, rozciągającej się aż po dolinę Odry. Jest to jednocześnie historyczne terytorium Kujaw, które jednak oprócz słynnej ze swych urodzajnych czarnych ziem wysoczyzny (Kujawy Czarne) obejmowały również część lewobrzeżną Kotliny Włocławskiej, wyścieloną piaskami wydmowymi (Kujawy Białe). Precyzując położenie gminy Janikowo należy stwierdzić, że leży ona na obszarze Kujaw Czarnych (chociaż niektóre jej fragmenty, w północno-zachodniej części, położone są na pograniczu Kujaw i Pałuk -historycznie przynależnych do Wielkopolski, po obydwu stronach Jeziora Pakoskiego, zaś sama siedziba gminy - miasto Janikowo- rozlokowała się na wschodnim jego brzegu, około 12 km na południowy-zachód od Inowrocławia (stolicy Kujaw Czarnych)- por. rys.

Rys. Szkic geomorfologiczny okolic Janikowa

Kujawy - region o daleko sięgających tradycjach historycznych i gospodarczych, wkroczyły po II wojnie światowej w nową fazę rozwojową. Obok wysokotowarowego rolnictwa i związanego z nim przetwórstwa coraz znaczniejszą rolę odgrywa eksploatacja miejscowych złóż surowcowych, zwłaszcza wapienia i soli. Powstałe na ich bazie nowe gałęzie przemysłu doprowadziły wespół z ogromnymi inwestycjami, realizowanymi w latach pięćdziesiątych naszego stulecia, do wytworzenia się ważnego okręgu gospodarczego, określanego popularnie jako Zielone i Białe Zagłębie Kujaw. Występujące w jego obrębie miasta i osiedla, jak Inowrocław, Kruszwica, Pakość, Strzelno i Janikowo, oraz historycznie przynależne do Wielkopolski -Barcin, Piechcin, Wapienno i Mogilno, choć ściśle związane z najbliższym środowiskiem, różnią się pod wieloma względami m.in. genezą i strukturą przestrzenno-funkcjonalną.
Ten ostatni zwłaszcza czynnik jest szczególnie istotny w tworzeniu się więzi międzyosiedlowych. Na kierunek, przeobrażenia i tempo rozwoju gminy Janikowo szczególny wpływ wywiera jej bliskie sąsiedztwo z prężnym ośrodkiem - Inowrocławiem, z którym gmina jak wykazały badania jest organicznie związana pod wieloma względami. Pod względem pozycji demograficznej i gospodarczej, określonej liczbą ludności i liczbą zatrudnionych, Janikowo zajmuje trzecie miejsce wśród sześciu miast regionu inowrocławskiego: po Inowrocławiu i Mogilnie, a przed Pakością, Kruszwicą i Strzelnem.
W układzie podziału fizjograficznego Polski (wg J. Kondrackiego) obszar miny Janikowo zaliczony jest do mezoregionu Pojezierza Gnieźnieńskiego. Z kolei w ramach podziału glebowo-rolniczego obejmuje dwie, oddzielone Jeziorem Pakoskim, jednostki: Region Inowrocławski (Kujawski) oraz Region Żnińsko-Mogileński (wg Instytutu Upraw Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach).
W obrębie analizowanego obszaru dominującym typem krajobrazu naturalnego jest wysoczyzna morenowa płaska, co wiąże się z niewielkim zróżnicowaniem hipsometrycznym (deniwelacje 2-3 m). Potwierdza to bonitacja rzeźby terenu gminy Janikowo, gdzie udział obszarów korzystnych i bardzo korzystnych dla rolnictwa wynosi blisko 85 %.
Na terenie gminy Janikowo istnieją dogodne warunki glebowe, potwierdza to ocena kompleksów przydatności rolniczej gleb, według której kompleks pszenny bardzo dobry i dobry obejmuje blisko 58 %, a żytni bardzo dobry i dobry 30 % gruntów ornych. Także ocena przyrodniczo-ekonomiczna gleb (klasy bonitacyjne) wykazała wysokie udziały klas IIIa (49,6 %) i IIIb (27,1 %).
Istotnym elementem oceny warunków glebowych jest udział gleb o najwyższej wartości bonitacyjnej (klasy I, II, IIIa, IIIb), podlegających bezwzględnej ochronie ustawowej przed zmianą sposobu użytkowania. Miernik ten wynosi przeciętnie dla gminy Janikowo 75,3 %.
Oprócz uwarunkowań historycznych na współczesny obraz rolnictwa w gminie istotny wpływ wywarły także procesy urbanizacji i industrializacji. Wynika to przede wszystkim z oddziaływania miasta Janikowa, w obrębie którego zlokalizowano cukrownie (wpływ na strukturę produkcji rolniczej) oraz Janikowskie Zakłady Sodowe (wpływ na strukturę społeczno-ekonomiczną).
Ponadto w sferze uwarunkowań pozaprzyrodniczych zaznacza się korzystne położenie komunikacyjne gminy, zwłaszcza w zakresie transportu kolejowego, przez jej teren przebiega magistrala kolejowa Poznań -Inowrocław dzięki czemu gmina ma połączenie kolejowe z wieloma dużymi miastami (m.in. Bydgoszczą, Toruniem, Gnieznem, Olsztynem, Kutnem, Włocławkiem, Warszawą, Iławą) oraz liczne drogi kołowe.
Gmina Janikowo zajmuje powierzchnię 93 km kw, w skład gminy wchodzi 12 sołectw skupiających 20 miejscowości (w tym miasto Janikowo). Prawie 14- tysięczna ludność gminy utrzymuje się z pracy w przemyśle, rolnictwie, handlu i drobnym rzemiośle.
Na terenie gminy są duże zakłady przemysłowe (Janikowskie Zakłady Sodowe, cukrownia Janikowo, inne firmy przemysłowe, jednostki handlowe, podmioty z branży transportowej, budowlanej i innej.